A F O R Y Z M Y   S W .   I G N A C E G O   L O Y O L I

Antonio Canova, Grobowiec Klemensa XIV, 1783-87.

Grobowiec Klemensa XIV

Grobowiec papieża Klemensa XIV znajduje się w rzymskiej bazylice Dwunastu Apostołów. Klemens XIV (właściwe imię Lorenzo Ganganelli) był franciszkaninem, pochodził z Sant'Arcangelo di Romagna, a urząd Piotrowy sprawował w latach 1769-1774. Decyzja o kasacie zakonu jezuitów, podjęta w roku 1773, należała do najważniejszych rozstrzygnięć jego pontyfikatu. Sprawa jezuitów była wówczas przyczyną poważnych napięć w stosunkach między papiestwem i monarchiami europejskimi. W drugiej połowie siedemnastego wieku duch oświecenia okrzepł już na tyle, że otwarcie starł się z zakonem powszechnienie uznawanym za najsilniejszy i najbardziej wpływowy. Jezuici mieli wówczas praktyczny monopol na edukację młodzieży, którą prowadzili w licznych kolegiach zakładanych od połowy XVI w. w całej Europie. W opinii wielu zakon był także bardzo majętny, toteż monarchowie europejscy spodziewali się pewnych zysków z jego kasaty. O ile jednak Klemens XIII zdołał powstrzymać starania o kasatę jezuitów, o tyle Klemens XIV uczynił z niej główny punkt swojego programu jeszcze przed objęciem Stolicy Piotrowej. Canova przedstawia zatem tronującego papieża jako osobę właczą, o silnej woli, z tiarą na głowie i o surowym wyrazie twarzy. Wyciągnięta do przodu prawa ręka papieża symbolizuje zdolność podejmowania ważnych decyzji o historycznym znaczeniu. Pomnik, podobnie jak ten zrealizowany przez artystę dla Klemensa XIII, posiada trzy poziomy. Na poziomie najniższym ulokowane są dwe postacie kobiece, alegorie Pokory i Umiarkowania, na poziomie drugim znajduje się sarkofag, a wreszcie najwyżej figura samego papieża.

Francesco Morante, Storia dell’arte
Tłum. K. M.

Monumento funerario di Clemente XIV

Il monumento è collocato nella Basilica dei Santi Apostoli a Roma, ed è stato realizzato per ricordare la memoria del papa che nel 1769 successe a Clemente XIII. Lorenzo Ganganelli, nativo di Sant'Arcangelo di Romagna, è stato papa con il nome di Clemente XIV dal 1769 al 1774. La decisione più importante presa da Clemente XIV è stata la soppressione dell'Ordine dei Gesuiti nel 1773. La questione dei gesuiti era in quegli anni la più scottante nei rapporti tra gli stati europei e il papato. La nuova cultura illuministica affermatasi nella seconda metà del Settecento aveva preso di mira questo che tra gli ordini religiosi appariva il più potente ed influente. Da ricordare che in quegli anni i gesuiti detenevano quasi il monopolio dell'educazione dei giovani grazie ai numerosissimi collegi che essi avevano fondato a partire dalla metà del Cinquecento in tutta Europa. L'ordine veniva anche stimato come dotato di favolose ricchezze, e la prospettiva di incamerarne i beni era un obiettivo condiviso da molti regnanti europei. Se Clemente XIII riuscì ad arginare i tentativi di soppressione dell'ordine, Clemente XIV ne fece invece una sua questione programmatica riuscendo a divenire papa proprio sulla base di questo suo atteggiamento. Papa quindi dalla personalità volitiva e portata alla gestione del potere, viene infatti rappresentato da Canova assiso in trono, con il triregno in testa, e in atteggiamento severo. Il braccio destro proteso in avanti diviene quindi simbolo della sua capacità di prendere ed imporre decisioni anche di grande portata storica. Il monumento, come quello realizzato per Clemente XIII si svolge su tre livelli. Sulla parte basamentale vengono collocate due figure femminili, allegorie dell'Umiltà e della Temperanza, al secondo livello viene posto il sarcofago, infine a coronare il monumento la statua del papa.

Francesco Morante, Storia dell’arte

---

http://www.francescomorante.it (27.07.2002)